Encyklopedia Zarządzania :: Prawne otoczenie rynku kapita��owego
Przeglądanie katalogu (kliknij)
Przeglądaj katalog alfabetyczny według autorów, tytułów lub słów kluczowych. Kliknij odpowiedni przycisk poniżej, a następnie wybierz pierwszą literę nazwiska, tytułu czy słowa kluczowego.
(cytat, str. 11) Papiery wartościowe są instrumentami rynku finansowego lub towarowego, które reprezentują określone prawa majątkowe. Nie tylko dokumentują one istnienie praw, ale są także jedynym skutecznym sposobem ich potwierdzenia. Należy również podkreślić, że już samo posiadanie odpowiedniego papieru wartościowego staje się niezbędną przesłanką istnienia określonego prawa majątkowego, a zwłaszcza jego realizacji. W literaturze przedmiotu wyraźnie wskazuje się, że uprawnienie zawarte w papierach wartościowych jest integralnie połączone z samym dokumentem, w którym jest ono inkorporowane (ucieleśnione, zawarte).
(cytat, str. 12) W literaturze prawno-ekonomicznej przedstawia się i analizuje różne koncepcje wyjaśniające istotę papierów wartościowych. Według tzw. teorii kontraktowej papier wartościowy powstaje poprzez wystawienie i wręczenie drugiej stronie odpowiedniego dokumentu, tzw. teoria kreacyjne przyjmuje zaś że papier wartościowy powstaje z chwilą świadomego i celowego podpisania dokumentu przez osobę, która go wystawia. Pewną modyfikacją powyższych koncepcji są: teoria emisyjna, która przywiązuje główną wagę do wydanie dokumentu oraz teoria dobrej wiary, według której do powstania zobowiązania z papieru wartościowego niezbędne jest, obok podpisania go, także nabycie tego dokumentu w dobrej wierze.
(cytat, str. 12) Charakterystycznymi cechami papierów wartościowych stanowiącymi o ich szczególnej przydatności w nowoczesnej gospodarce towarowo-pieiężnej są: - znaczne uproszczenie i przyspieszenie prawnych form obritu wartościami majątkowymi, - ułatwienie i uelastycznienie tego obrotu przez możliwość ich podziału na szereg samodzielnych, częściowych wartości zawartych w poszczególnych papierach wartościowych, np. w akcjach, obligacjach lub w wekslach, - zabezpieczenie interesów uprawnionego przez ograniczenie wykazania jego uprawnienia do przedłożenia dokumentu (nie musi on więc przedstawiać żadnych innych dowodów no poparcie swego prawa), - powiązanie treści uprawnienia z treścią papieru wartościowego, co znacznie ogranicza możliwość (skuteczność) zarzutów drugiej strony sporu (jeśli do niego dochodzi).
(cytat, str. 13) Należy wskazać na kilka istotnych funkcji, jakie pełnią papiery wartościowe w gospodarce rynkowej. Są to m.in.: - funkcja kredytowa polegająca na tym, że emitent (wystawca papieru) uzyskuje u nabywcy (wierzyciela) bądź określony kapitał, najczęściej w postacisumy pieniężnej, bądź też prolongatę zadłużenia z tytułu wcześniej dokonanych transakcji (dotyczy zwłaszcza obligacji, bonów skarbowych i pieniężnych, komercyjnych papierów dłużnych i weksli), - funkcja płatnicza przejawiająca się w możliwościach posługiwania się niektórymi papierami wartościowymi jak środkami pieniężnymi (np. czeki), - funkcja obiegowa ułatwiająca obrót prawami majątkowymi, co dotyczy szczególnie tzw. papierów na zlecenie oraz na okaziciela (np. akcje, obligacje, czeki, weksle), - funkcja gwarancyjna - zwłaszcza w odniesieniu do weksla - polegająca na zabezpieczeniu roszczeń mogących powstać w ramach określonego stosunku prawnego, - funkcja legitymacyjna, której istotę stanowi ułatwienie identyfikacji podmiotów, którym przysługują inkorporowane w papierach wartościowych prawa majątkowe (np. konosamenty, imienne akcje i obligacje), - funkcja kapitałowa, w ramach której następuje zwiększenie kapitałów własnych emitenta w wyniku emisji nowych akcji.
(cytat, str. 13) Papiery wartościowe nie stanowią jednolitej kategorii ekonomicznej, dlatego zachodzi potrzeba bardziej szczegółowej ich klasyfikacji. Zasadniczo podziału dokonuje się z punktu widzenia przedmiotu uprawinień zawartych w papierach wartościowych. W tym ujęciu możemy wyróżnić: - papiery wartościowe opiewające na wierzytelności pieniężne, np. czeki, weksle, obligacje, bony skarbowe, - papiery wartościowe uprawniające do rozporządzania towarem, który znajduje się u wystawcy papieru, np. konosamenty, - papiery wartościowe zawierające prawa udziałowe, np. akcje emitowane przez spółki akcyjne.
(cytat, str. 13 - 14) Podział papierów wartościowych oparty na sposobie oznaczenia w dokumencie osoby uprawnionej. Według tego kryterium można wyodrębnić: - papiery wartościowe imienne, które uprawniają jedynie osobę imiennie wskazaną w tym dokumencie. Własność praw majątkowych zawartych w papierach imiennych przenosi się w drodze przelewu wierzytelności i wydanie dokumentu; do papierów tych należą m. in.: obligacje imienne, akcje imienne. - papiery wartościowe na zlecenie, tzn. takie, które jako osobę uprawnioną wskazują podmiot imiennie wymieniony w ich treści, a także każdego, na kogo prawa ucieleśnione w tym papierze zostały przeniesione w drodze indosu - czyli pisemnego oswiadczenia osoby uprawnionej, która zbywa dokument - umieszczonego na dokumencie. Do tej grupy należy zaliczyć zwłaszcza weksle i czeki. - papiery wartościowe na okaziciela, które nie wskazują osoby uprawnionej, gdyż jest nią każdy, kto jest ich posiadaczem. Do przeniesienia własności takiego dokumentu niezbędne jest jednak jego wydanie; przykładem tego rodzaju papierów wartościowych mogą być akcje oraz obligacje wystawione na okaziciela.
(cytat, str. 14) Kolejnym kryterium klasyfikacji papierów wartościowych, zwłaszcza w odniesieniu do papierów wierzycielskich, może być czas ważności wystawionego dokumentu. Zastosowanie tego kryterium podziału prowadzi do wyodrębnienia: - papierów wartościowych o charakterze długo- i średnioterminowym, - papierów wartościowych o charakterze krótkoterminowym.
(cytat, str. 15) Innym kryterium klasyfikacji papierów wartościowych może być struktura rynku kapitałowego, w ramach której należy wyróżnić zwłaszcza rynek publiczny oraz rynek prywatny. Konsekwencją tego może więc być także podział papierów wartościowych według form ich dopuszczenia do obrotu publicznego. W tym miejscu można wyróżnić: - papiery wartościowe z mocy prawa wyłączone z publicznego obrotu (np. weksle, czeki, certyfikaty depozytowe, bony oszczędnościowe), - papiery wartościowe z mocy prawa znajdujące się w obrocie publicznym ( papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa i Narodowy Bank, świadectwa udziałowe), - papiery wartościowe, których wprowadzenie do obrotu publicznego wymaga zgody Komisjji Papierów Wartościowych i Giełd ( np. akcje, obligacje nieskarbowe), - papiery wartościowe, których wprowadzenie do obrotu publicznego następuje w wyniku decyzji ( braku sprzeciwu) Komisji Papierów Wartościowych i Giełd po uprzednim złożeniu przez uprawnionego do tego emitenta stosownego zawiadomienia.
(cytat, str. 18) Dywidendowe papiery wartościowe, czyli akcje, stanowią najważniejszy element sprawnego rynku kapitałowego. Są one klasycznym instrumentem tego rynku i mimo stałego pojawiania się na nim nowych mechanizmów nadal właśnie one są jego podstawowym ogniwem. W ujęciu prawnofinansowym akcja jest papierem wartościowym potwierdzjącym udział w kapitale akcyjnym sółki, stanowiącym jednocześnie uosobienie praw i obowiązków jej posiadacza, tj. akcjonaiusza. W pewnym uproszczeniu można także stwierdzić, że akcja jest instrumentem lokacyjnym, umożliwiającym tworzenie nowych podmiotów gospodarczych i finansowanie ich ekspansji rozwojowej.
(cytat, str. 28) Szczególnym rodzajem dywidendowych papierów wartościowych są akcje użytkowe, które wydaje się - jeśli statut przewiduje taką możliwość - w zamian za umorzone akcje. Powstają one nie w skutek wpłaty na kapitał akcyjny, ale odwrotnie, na skutek jego wypłaty. Akcja użytkow nie ma określonej wartościnominalnej, przez co posiadacz jest upośledzony w stosunku do zwykłych akcjonariuszy nie mogąc wykonywać praw, do których urzeczywistnienia konieczne jest reprezentowanie części kapitału akcyjnego (np.zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia). Akcja użytkowa nie zapewnia też przywilejów w zakresie głosowania (daje prawo tylko do jednego głosu), dywidendy i podziału majątku, nawet jeśli akcja umorzona, za którą ją wydano, była uprzywilejowana - prawo do tych nadzwyczajnych korzyści wygasło z chwilą umorzenia.
(cytat, str. 38) Z istoty obligacji jako papieru wartościowego wynika, że zawiera ona w sobie zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi tego dokumentu jej nominalnej wartości w raz z oprocentowaniem, jeżeli w warunkach emisji jest ono przewidziane. Następuje to po uprzednim przedstawieniu emitentowi arkusza wykupu obligacji oraz kuponów odsetkowych na warunkach podanych w zasadach emisji. Należy przy tym dodać, że zarówno wartość tych wierzytelności, jak termin lub terminy ich płatności są ściśle oznaczone w samym dokumencie obligacyjnym.
(cytat, str. 39) Do podstawowych funkcji obligacji należy zaliczyć: - funkcję kredytową, umożliwiająćą poprawę płynności finansowej emitenta, - funkcję rozwojową, wynikającą z możliwości finansowania przyrostu jego aktywów, - funkcję lokacyjną, przejawiająćą się w tworzeniu dla ich nabywców nowych form i możliwości inwestowania, - funkcję płatniczą polegającą na tym, że ze względu na łatwość przenoszenia praw obligacje mogą skutecznie zastępować pieniądz, - funkcję gwarancyjną wynikającą z możliwości człkowitego lub częściowego zabezpieczenia wierzytelności z obligacji oraz szybkiego i skutecznego dochodzenia do praw.
(cytat, str. 42) Jako dokument inkorporujący prawa obligacyjne (wierzytelności pieniężne i zobowiązania niepieniężne) obligacje powinny zawierać w szczególności: - powołanie podstawy prawnej emisji, - nazwę (firmę) i siedzibę emitenta, miejsce i numer wpisu do właściwego rejestru lub wskazanie gminy będącej emitentem, - nazwę obligacji i cel jej wyemitowania, - wartość nominalną i numer kolejny obligacji oraz serię, - oznaczenie obligatoriusza (dotyczy obligacji imiennych), - ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennej, - datę, od której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowania, terminy jego wypłaty i miejsce płatności - jeżeli warunki emisji przewidują oprocentowanie, oraz warunki wykupu, - wysokośc i zasady udzielanie gwarancji oraz oznaczenie podmiotu gwarantującego, - zakres i formę zabezpieczenia albo informację o jego braku, - miejsce i datę wystawienia obligacji oraz datę nabycia obligacji, - podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu emitenta, przy czym podpisy te mogą być odtwarzne w sposób mechaniczny.
(cytat, str. 43) Wynikające z obligacji wierzytelności mogą być zabezpieczone całkowicie lub częściowo, albo wcale nie zabezpieczone. Zabezpieczenie całkowite daje nabywcom obligacji pewność co do spłaty długu i obejmuje wartość nominalną emitowanych obligacji wraz z sumą należnego oprocentowania, jeżeli warunki emisji to przewidują. Może być ono dokonane na podstawie: - ustanowienia zastawu lub hipoteki, - udzielenia gwarancji przez Narodowy Bank Polski lub bank posiadający kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 mln ecu w walucie polskiej, - udzielenia zabezpieczenia przez Skarb Państwa, - udzielenia zabezpieczenia przez bank zagraniczny lub międzynarodową instytucję finansową, posiadającą kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 mln ecu, - udzielenia poręczenia przez gminę lub miasto stołeczne Warszawa.
(cytat, str. 54) Świadectwo udziałowe jest specyficznym instrumentem na polskim rynku kapitałowym. Wstawa z 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji definiuje świadectwo udziałowe jako papier wartościowy na okaziciela. Oznacza to, że wszystkie świadectwa udziałowe uprawniają do realizacji praw w nich zawartych każdego posiadacza tych dokumentów. Swiadectwo udziałowe jako papier wartościowy ucieleśnia więc określone prawa majątkowe, do których należy zaliczyć: -prawo wymiany na jednakową ilość akcji każdego z Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, które zostały wyznaczone do takiej wymiany, - prawo do otrzymania należności pieniężnych w postaci kwot przypadających na kacje funduszy, związanych z dywidendami, kwotami likwidacyjnymi oraz przypisanymi im odsetkami.
(cytat, str. 61) Bony skarbowe są wierzycielskimi papierami wartościowymi, emitowanymi na podstawie ustawy z 21 czerwca 1996 r. o urzędzie Ministra Finansów oraz urzędach i izbach skarbowych, a także ustawy z 5 stycznia 1991 r. Prawo budżetowe. Szczegółowe zasady emisji zawiera natomiast zarządzenie Ministra Finansów z 24 kwietnia 1995 r. w sprawie emitowania bonów skarbowych. Emitentem bonów skarbowych jest Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Nominał wynosi dziesięć tysięcy złotych. Są to papiery wartościowe na okaziciela emitowane na okresy 2 lub 3 dni oraz 1,2,4,8, 13,26, 39,52 tygodni. Jako agent emisji, działający na podstawie zawartej z emitentem umowy, występuję Narodowy Bank Polski. Przechowuje on odcinki zbiorcze bonów o danym terminie wykupu oraz prowadzi Centralny rejestr Bonów Skarbowych. Tam też na odpowiednich kontach depozytowych dokonuje się rejestracji zmian stanu posiadania i obrotu tymi bonami.
(cytat, str. 62) Oferta zakupu bonów skarbowych na przetargu powinna zawierać następujące elementy: - adres organizatora przetargu, - termin wykupu, - liczbę bonów skarbowych (w sztukach), - wartość nominalną oferty, - cenę za każde 100 PLN wartości nominalnej ( cena przetargowa), - wartość bonów skarbowych według ceny przetargowej, - określenie, czy uczestnik przetargu występuje w imieniu własnym, czy też innego podmiotu, - numer telefonu i faksu uczestnika przetargu, - upoważnienie do obciążenia rachunku bieżącego w Centrali Narodowego Banku Polskiego, wraz z podaniem jego numeru, kwotą wyniającą z ceny zakupu wraz z odsetkami za każdy dzień opóźnienia, - numer konta depozytowego bonów skarbowych w Centralnym Rejestrze Bonów Skarbowych, na którym nabyte przez uczestnika przetargu bony zostaną zarejestrowane, - pieczęśc i podpisy osób reprezentujących uczestnika przetargu.
(parafraza, str. 67 - 69) Osoba, której zostaje wręczony weksel , może przechowywać go aż do terminu płatności, wręczyć jako zapłatę w kolejnej transakcji, oddać w zastaw jako zabezpieczenie zapłaty lub też żłożyć w banku do dyskonta. W każdym z wymienionych przypadków weksel musi być przedstawiony do zapłaty w dniu płatności. Ta krótka charakterystyka pozwala na wyodrębnienie pięciu podstawowych funkcji weksla: - funkcja kredytowa weksla wyraża się w odroczeniu terminu płatności należności za zakupione towary lub usługi do daty oznaczonej w wekslu. Tym samym dłużnik dostaje od wierzyciela kredyt kupiecki, - funkcja płatnicza występuje, gdy strony zgodzą się potraktować weksel jako środek zapłaty należności pieniężnej, - funkcja obiegowa weksla związana jest natomiast z możliwością nieograniczonego przenoszenia praw wekslowych z jednej osoby na drugą za pomocą indosu. W związku z tym jeden i ten sam weksel może być wręczony jako zapłata w wielu transakcjach, - funkcja gwarancyjna weksla polega na zabezpieczeniu zapłaty weksla przez wszystkie osoby na nim podpisane. Możliwość dochodzenia wierzytelności w trybie postępowania nakazowego umożliwia szybkie uzyskanie zaspokojenia roszczeń z weksla, - funkcja refinansowa weksla polega na możliwości złożenia go w banku do dyskonta, czyli wykupienia przez bank przed terminem płatności. Wierzyciel może uzyskać sumę wekslową pomniejszoną o dyskonto, bez czekania na nadejście terminu płatności weksla.
(cytat, str. 74) Czek jest papierem wartościowym, kreującym abstrakcyjne zobowiązania pieniężne wystawcy oraz innych osób na nim podpisanych. Ustawa z dnia 28 kwietnia 1934r. Prawo czekowe stanowi, że czek powinien zwierać w sobie następujące elementy: - nazwę czek w treści dokumentu, - bezwarunkowe polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, - nazwisko (nazwę) trasata, który ma zapłacić, - miejsce płatności, - datę i miejsce wystawienia, - podpis wystawcy.
(parafraza, str. 76) Uwzględniając różne formy obrotu czekowego, można wyróżnić czek zwykły, zakreślony, rozrachunkowy, potwierdzony oraz bankierski. Czek zwykły, zwany również kasowym lub gotówkowym, upoważnia do podjęcia gotówki przez wystawcę lub dokonania za jego pomocą zapłaty wierzycielowi kwoty zobowiązania, którą może zainkasowć gotówką. Ograniczony obrót ma natomiast czek rozrachunkowy. Czek ten nie może być wypłacony w gotówce, a jedynie służy do uznania rachunku bankowego remitenta lub indosariusza. Czek potwierdzony wymaga dodatkowo zapewnienia ze strony banku dłużnika, że czek będzie zrealizowany bez przeszkód. Wypisując takie oświadczenie na odwrocie czeku bank zwykle blokuje odpowiedniąkwotę na rachunku klienta do wysokości określonej przez wystawcę. Pewną odmianą jest czek bankierski. Jest on wystawiany przez bank i zawiera polecenie wypłaty skierowane do innego banku - na rzecz określonej osoby lub na okaziciela. Czek bankierski charakteryzuje się wysokim stapniem zaufania trasata i jest wypłacany juz bez sprawdzania pokrycia na rachunku wystawcy. Ostatnim typem czeku jest czek zakreślony, tzn. na którym zostały zamieszczone dwie równoległe linie ukośne. Ma on ograniczony obieg. może być wypłacany wyłącznie określonej osobie, którą jest bank lub stały klient. Posługiwanie się czekiem zakreślonym dodatkowo zabezpiecza posiadacza rachunku bankowego przed podjęciem gotówki przez osoby do tego nie upoważnione.