Encyklopedia Zarządzania :: Organizacja i kierowanie w przedsi��biorstwie
Przeglądanie katalogu (kliknij)
Przeglądaj katalog alfabetyczny według autorów, tytułów lub słów kluczowych. Kliknij odpowiedni przycisk poniżej, a następnie wybierz pierwszą literę nazwiska, tytułu czy słowa kluczowego.
(cytat, str. 11) Praca jednostki jest tylko częścią łączącej się i powiązanej wzajemnie pracy wszystkich członków społeczeństwa. Jest częścią pracy społecznej, której wytworem są dobra służące bezpośrednio lub pośrednio zaspokojeniu potrzeb ludzkich w społeczeństwie. "...praca jest zawsze aktem wzajemnego oddziaływania jednostek i grup,jest podstawą wielu prostych i złożonych, pośrednich i bezpośrednich stosunków międzyludzkich. Daje ona początek różnym formom organizacji społecznej (w socjologicznym rozumieniu tego słowa) i stanowi jego treść".
(cytat, str. 11) Socjologia przemysłu, wchodząca w zakres socjologii pracy, poświęcona jest badaniu zmian, które zachodzą w makrostrukturach społeczeństw pod względem uprzemysłowienia, postępu technicznego, oddziaływania nowych metod i form pracy na strukturę i kulturę społeczeństw. W socjologii przemysłu badania nad wpływem pracy i sposobami jej wykonywania, wpływem rozwoju narzędzi pracy na życie społeczne prowadzi się równolegle, niejako na dwóch poziomach: w makro- i mikrostrukturze społeczeństw. Zmiany w makrostrukturze oraz zmiany w systemie klasowym nie rozwiązują bowiem automatycznie problemu konfliktów i napięć lub spraw współpracy w małych grupach.
(cytat, str. 12) Typowymi tematami badawczymi socjologii oragaqnizacji, podejmowanymi często na styku z psychologią organizacji czy psychologią kierowania, są m. in. pozycje społeczne i role w organizacjach, znaczenie małych grup społecznych, czynniki kształtujące osobowość, style kierowania. Tę młodą dyscyplinę o nieukształtowanym jeszcze ostatecznie przedmiocie i zakresie badawczym cechują silne związki tematyczne z teorią organizacji i zarządzania. Szczególnie ważnym polem badań socjologicznych jest zakład pracy.
(cytat, str. 13) Wyróżniając trzy podstawowe nurty socjologii, a mianowicie: socjologię teoretyczną, opisową i stosowaną. K. Dobrowolski zauważa, że szczególnie wzrasta zamówienie społeczne na tę ostatnią postać aktywności badawczej socjologa.
(cytat, str. 13 - 14) Według A. Podgóreckiego pojęcie socjologii stosowanej może mieć co najmniej trzy znaczenia. W pierwszym znaczeniu przez socjologię stosowaną rozumie się rozmaite praktyczne zastosowania badań socjologicznych, które przenosi się do rozmaitych dziedzin życia społecznego. W tym rozumieniu socjologia stosowana to zazwyczaj działanie instytucji przyjmującej zlecenia z dziedziny problematyki przemysłowej, szkolnictwa itd., stawiającej odpowiednie diagnozy oraz wydającej zalecenia dotyczące określanych sytuacji społecznych. Instytucje te w możliwie krótkim terminie powinny udzielać odpowiedzi na konkretne pytania praktyki. Socjologia stosowana w drugim rozumieniu to rozmaite działy socjologii szczegółowej, do których przenosi się odpowiednio system pojęć i metodologię socjologii ogólnej. Procesy zachodzące w rozmaitych rodzajach działań społecznych, np. funkcjonowanie instytucji, przedsiębiorstw, przemysłu itd., wyjaśnia się za pomocą ogólnych pojęć socjologicznych. Takimi pojęciami są np. konflikt ról, czynniki wyznaczające pozycję, hierarchia konfliktów, grupy odniesienia, poziom aspiracji itp. W trzecim rozumieniu socjologia stosowana to ogólna teoria praktyki skutecznego społecznie działania. Jej zadaniem jest takie dobieranie szczegółowych twierdzeń socjologicznych czy też ich zestawień, aby dyrektywy, które z nich wynikają, doprowadziły do realizacji zamierzonych stanów rzeczy. Zadając sobie z góry sprawę z tego, co należy osiągnąć, wyszukuje się takie twierdzenia lub ich zestawienia, co do których przypuszcza się, że działania na nich oparte będą prowadzić do tych właśnie stanów rzeczy. Socjologia stosowana w tym rozumieniu bywa określana również jako socjotechnika.
(cytat, str. 17) Energetyczny aspekt pracy organizmu występuje w problematyce wysiłku (fizycznego i umysłowego), zmęczenia i wypoczynku. Jest to problematyka z pogranicza psychologii (motywacja, chęć do pracy, lenistwo, mobilizacji sił) i fizjologii (zużycie kalorii, procesy chemiczne w mięśniach pracujących itp.
(cytat, str. 17) Regulacja czynności produkcyjnych dokonuje się w trzech zasadniczych procesach. Są to: 1) orientacja, tj. odbiór sygnałów, według których pracownik orientuje się w sytuacji, w funkcjonowaniu narzędzi i maszyn, w zmianach zachodzących w materiale, w położeniu i ruchach własnego ciała; 2) podejmowanie decyzji; 3) działanie, np. ruchy robocze wykonywane na określonym przedmiocie (materiale, narzędziach).
(cytat, str. 18) Podstawowym warunkiem współdziałania, polegającego na realizacji wspólnych zadań przez zespół pracowników, jest komunikowanie się członków między sobą, dlatego w analizie pracy poświęca się dużo uwagi społecznemu aspektowi pracy. Umiejętność organizowania zespołu i współdziałania w jego obrębie jest jednym z zasadniczych czynników wydajności pracy. Właściwości psychiczne pracownika, potrzebne do wykonywania czynności zawodowych i uzyskania dobrych wyników, tworzą dwie wielkie grupy problemów psychologii pracy mających ustalić, co człowiek potrafi zrobić i co człowiek stara się zrobić. W związku z tym można powiedzieć, że psychologiczna problematyka pracy sprowadza się głównie do zagadnień zdolności do pracy i motywacji. Przez "zdolność do pracy" rozumie się w psychologii pracy możliwości człowieka wykonywania danej pracy i uzyskiwania określonych wyników bez względu na to, jaka jest geneza tych możliwości, jaki udział mają w nich czynniki wrodzone, a jaki nabyte przez doświadczenie. Dlatego też, aby uniknąć nieporozumień związanych z tradycyjnym pojmowaniem zdolności, coraz częściej mówi się o kwalifikacjach do określonej pracy.
(cytat, str. 20) Dobór pracowników, odbywający się w formie "poradnictwa zawodowego" lub "selekcji zawodowej", polega na kierowaniu pracowników do pracy zgodnie z ich kwalifikacjami i motywacją. Podstawową jest tu psychologiczna klasyfikacja, tzn. dóbr ludzi według ich właściwości psychicznych, ważnych z punktu widzenia wymogów danej pracy. Jedną z metod psychologicznej klasyfikacji ludzi jest metoda testów.
(cytat, str. 23) Realizacja zadań, które stawia się przedsiębiorstwu, wymaga ich podziału na zadania szczegółowe, wykonywane przez odpowiednie komórki organizacyjne. Każda z tych komórek realizuje własne zadania cząstkowe, otrzymując niezbędne do tego celu środki działania. W konsekwencji w większości komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa, także administracyjnych, można wyróżnić co najmniej dwa związane ze sobą i wzajemnie uwarunkowane systemy. Jeden z nich to system techniczny, obejmujący racjonalny układ urządzeń i narzędzi pracy stanowiących wyposażenie każdej komórki organizacyjnej, w tym przede wszystkim komórek wchodzących w skład tzw. ruchu przedsiębiorstwa. Drugi to system społeczny tworzony przez układ określonych grup pracowniczych, stanowisk służbowych lub pozycji oraz stosunków wzajemnych między pracownikami, przez motywacje, aspiracje pracowników oraz uznawane przez nich wartości, Ze względu na zadania przedsiębiorstwa jako całości można je rozpatrywać jako system ekonomiczny, nadrzędny w stosunku do dwóch pozostałych, funkcjonujący w celu wytwarzania określonych dóbr i usług z zachowaniem planowanej rentowności.
(cytat, str. 28) Przez dystans społeczny rozumie się zachowanie pewnej rezerwy w stosunkach z innymi ludźmi. Przyczyną tej rezerwy (dystansu) może być albo poczucie nierówności społeczenej, albo stwierdzenie różnic kulturowych utrudniających porozumienie się, albo nastawienie osobiste wynikające z indywidualnych doświadczeń.
(cytat, str. 30 - 31) Zmęczenie. Wyniki pierwszych doświadczeń rychło dowiodły, że zmęczenie pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu operacji i czynności powtarzalnych nie powinno być traktowane jako główna przyczyna obniżenia wydajności pracy. Badacze stanęli na stanowisku, że należy odróżniać zmęczenie pochodzenia "organicznego" od "poczucia zmęczenia", którego przyczyn należałoby dopatrywać się w jeszcze innych czynnikach, dodatkowo oddziałujących na pracownika i związanych z jego własną osobowością i grupą społeczną, w której spełnia swoje czynności. Na podstawie wielu obserwacji stwierdzono, że nie jest słuszne mniemanie, jakoby obniżenie się wydajności pracy było głównie powodowane zmęczeniem. Fakt ten dotyczy jedynie ciężkich prac fizycznych, zdolnych zakłócić naturalny stan równowagi sił fizycznych organizmu pracownika. Przyjęto, że w sytuacji, gdy proces technologiczny jest w wysokim stopniu zmechanizowany bądź zautomatyzowany, zmęczeniu jako zjawisku obniżającemu wydajność pracy należy przypisać znacznie niższą rangę, aniżeli sądzono dotychczas.
(cytat, str. 31) Fizyczne warunki pracy. Po dwóch latach doświadczeń stwierdzono, że eksperymentowane zmiany w zakresie fizycznych warunków pracy nie wywierają większego wpływu na wydajność pracownika. Porzucono więc pogląd, że przez samą poprawę fizycznych warunków pracy można wpływać na wzrost wydajności pracy.
(cytat, str. 31) Przerwy w pracy. W zakresie badań nad tym czynnikiem ustalono, że nie tyle same w sobie przerwy w pracy - traktowane jako wypoczynek i regeneracja sił fizycznych - ile świadomość, że kierownictwo zakładu dba o zdrowie pracownika, zachęcają go do pracy bardziej wydajnej.
(cytat, str. 37) Wykonywanie każdego zamierzenia wymaga organizacji. Według J. Zieleniewskiego przez pojęcie organizacji jako czynności (organizowanie) rozumieć należy proces polegający na takim przekształcaniu stosunku części złożonego przedmiotu do niego jako całości, aby części te przyczyniały się w możliwie wysokim stopniu do powodzenia całości. Wynikiem tego procesu byłaby "organizacja" (struktura) pojęta w sensie atrybutowym, tzn. jako taki właśnie układ stosunków części do złożonej z nich całości, w którym wszystkie części współprzyczyniają się do powodzenia całości.
(cytat, str. 39 - 40) Pojęcie społecznej organizacji formalnej przedsiębiorstwa jest rozmaicie precyzowane w literaturze socjologicznej, np. jako skodyfikowany zestaw obowiązujących zasad współdziałania ludzi zmierzających do realizacji celów instytucji, której są pracownikami. Organizację formalną cechują cztery podstawowe właściwości: specjalizacja, polegająca na wyodrębnieniu poszczególnych funkcji służbowych i odpowiadających im stanowisk; hierarchia, polegająca na kompetencyjnym uzależnieniu ludzi zajmujących te stanowiska; procedura, polegająca na podporządkowaniu kierunków, dróg i środków działania określonym regułom formalnym; koordynacja, polegająca na współdziałaniu poszczególnych ogniw organizacyjnych oraz tkwiących w nich pracowników o pozycjach zróżnicowanych zawodowo i funkcyjnie. Koordynacja zakłada z góry określony ład, którego podmiotem jest kierownictwo przedsiębiorstwa.
(cytat, str. 39) Według współczesnych poglądów zarządzanie przedsiębiorstwem jest sztuką osiągania celów przez ludzi, przy ich pomocy, w formalnie zorganizowanych grupach. Jest sztuką kształtowania środowiska, w którym ludzie, działając jako jednostki, jednocześnie współdziałają ze sobą w osiąganiu celów zbiorowych. W przekonaniu, że skuteczność zarządzania wymaga uwzględnienia oprócz strony techniczno-organizacyjnej także jego strony społecznej, zapoznamy się obecnie z zagadnieniem tzw. organizacji formalnej przedsiębiorstwa.
(cytat, str. 40) Przez pozycję służbową pracownika rozumie się jego miejsce zajmowane w danej organizacji formalnej. Pozycję tę określa stosunek zależności i nadrzędności względem innych pozycji służbowych. Z nią związane są określone funkcje, prawa i obowiązki. Pozycja pracownika w przedsiębiorstwie jest więc zasadniczym elementem organizacji formalnej, który decyduje o jego zachowaniu społecznym. Pozycje w zakładzie pracy zależą od: - rodzaju wykonywanych funkcji, - stopnia odpowiedzialności (przede wszystkim za podległych pracowników), - stopnia przyznanej samodzielności w organizowaniu pracy na zajmowanym stanowisku, - stopnia wymaganej lub dozwolonej inicjatywy w pracy, - stopnia zróżnicowania zadań przydzielanych na stanowisko pracy (czynności stałe czy zmieniające się) - kwalifikacji wymaganej na danym stanowisku, - łatwości wymiany pracownika zajmującego dane stanowisko.
(cytat, str. 40) Hierarchia służbowa. Identyfikując strukturę organizacyjną z organizacją formalną, należy zwrócić uwagę na jej zasadniczy element, tj. hierarchię pozycji lub stanowisk służbowych, którym w wyniku podziału pracy przyporządkowano odpowiednie funkcji. Pozycje te pozostają względem siebie w ściśle określonym stosunku zależności.
(cytat, str. 50) Struktura organizacyjna. Na kształt struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa wypływają takie czynniki, jak np. wielkość przedsiębiorstwa właściwości procesu technologicznego, wielkość granic nadzoru (rozpiętość kierowania). Przez wielkość granic nadzoru rozumie się zwykle liczbę podwładnych, którą może efektywnie kierować jeden przełożony. Przyjęcie zasady, że jednemu kierownikowi, np. brygadziście, mistrzowi, kierownikowi oddziału, podlega względnie niewielka liczba podwładnych, stwarza konieczność powołania odpowiednio większej liczby kierowników niższych szczebli hierarchicznych, wpływa zatem na zwiększenie liczby szczebli hierarchicznych organizacji.